Yahudi mezheplerini üç ana-grupta incelemek mümkündür:
1- Makkabiler devrinde (M.Ö. II. yüzyıl) mevcut olan Hristiyanlık Öncesi mezhepler.(ki bunlar 5 adettir)
2- İslâm'dan sonraki yahudi mezhepleri. (ki bunlar 4 adettir)
3- Günümüz yahudi mezhepleri.(ki bunlar 5 adettir)
Hıristiyanlık öncesi Yahudi mezhepleri şunlardır;
1-Hasidîler
2- Ferisîler
3-Sadukîler
4-Essnîler
5- Zelotlar
a) Hasidîler;
Siyasete ilgi duymamışlardır, kendilerini Süleyman Mabedinin onarımına, bakımına ve temizliğine vakfetmişlerdir. 13. y.y’a kadar varlıklarını sürdürebilmişlerdir.
b) Ferisîler;
Bu mezhep Yahudiliğe yön ve şekil veren önemli bir mezheptir. Bu mezhebin mensupları Tevrat ile birlikte Talmut’a da itibar ederler. Yahudi hükümlerinin, yasalarının tartışılıp, değişik şekillerde yorumlanabileceğini kabul ederler. M.S. 70 yılına kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.
c) Sadukîler;
Ferisîliğe karşı olan bir mezheptir, mensupları aristokrat sınıftandır, bunlarda İsa Mesih’e düşmanca davranışlar sergilemişlerdir. Sadece Tevrat’a bağlı olup Talmut’a itibar etmemişlerdir. M.S. 70 yılına kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.
d) Essenîler;
Bu mezhebe girişin belirli kuralları vardır, mezhebe giriş süreci 3 yıl sürmektedir, mistik yönleri ağır basmaktadır. Bu mezhebe bağlı olanlar daima beyaz giymişler, el sanatları ve çiftçilikle uğraşmışlar, yiyecek ve giyecekleri ortak kullanmışlardır. M.S. 70 yılına kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.
c) Zelotlar;
Dini bir mezhep olmaktan çok siyasi ve ideolojik bir mezheptir. Roma imparatorluğuna haraç ödemeyi reddetmişler, Roma İmparatorunu ’Rab’ olarak tanımayı kabul etmemişler, bunu dinden dönme olarak görmüş ve ayaklanmışlardır. Yahudi işbirlikçilere ve Romalılara karşı gerilla savaşı vermişler, 73 yılına kadar erkek, kadın, çocuk 960 Zelot savaşmışlar, teslim olmaktansa ölmeyi tercih etmişler,
İslam Sonrası Yahudi mezhepleri
İslam sonrası Yahudi mezhepleri şunlardır;
1-Rabbânî Yahudiler
2- Karaîlik
3-İseviyye
4-Yudganiyye
- Rabbânî Yahudilik;
Ferisîliğin devamıdır, Tevrat’ı sadece ibadetlerde kabul etmiş, Talmut’a ağırlıklı önem vermiş, onunla amel etmişlerdir. - b) Karaî Yahudilik;
Sadukîlerin devamıdır, bu mezhebin kurucusu hapiste İmam-ı A’zam ile görüşmüştür. Tevrat’a bağlıdırlar, Talmut’u kabul etmezler. Bu mezhebin adı Arapça ’kıraat’ kelimesinden türemiştir, Tanah’ı çokça okuduklarından bu ismi almışlardır, az sayıda da olsa günümüze kadar varlıklarını sürdürebilmişlerdir. - c) Îsevî Yahudilik;
Bu mezhebin kurucusu Ebû İsa İshak b. Yakub el-İsfahânîdir, Emevi halifelerinden Halife Mansur zamanında yaşamıştır, bu kişi kendisinin beklenen Mesih olduğunu ilan etmiş, Allah’ın kendisini Yahudileri kurtarmak için gönderdiğini söylemiş ve Yahudilerin büyük çoğunluğu da kendisine inanmıştır, günde 3 defa olan ibadeti 7’ye çıkarmış, Kudüs dışındaki yerlerde et yenilmesini ve şarap içilmesini yasaklamıştır. - d) Yudgâni Yahudilik;
İseviyye mezhebinin kurucusunun ölümünden sonra yerine geçen Yudgân’a mensup mezheptir, zühdü emretmiş, fiilin kula ait olduğunu savunmuş, et ve içkiyi yasaklamıştır. Bu mezhebin en ilgi çekici yanı, Hz. Muhammed (s.a.v) ve Hz. İsa (a.s)’ı her ikisini birden peygamber olarak kabul etmeleridir.
Çağdaş Dönem Günümüz Yahudi mezhepleri
Günümüzdeki Yahudi mezhepleri şunlardır;
1-Ortodoks Yahudiler
2- Reformist Yahudiler
3-Muhafazakâr Yahudiler
4-Yeniden Yapılanmacı Yahudiler
5-Sâmirîler.
1- ORTODOKS YAHUDİLER
Bu mezhebin İsrail’in resmi mezhebi olması hasebiyle iyice bilinmesi gerekmektedir. Mezhep, Ferisîlikle başlamış, Rabbani Yahudilikle devam etmiş ve günümüzde de Ortodoks Yahudilik olarak ortaya çıkmıştır.Halen mensubu en fazla olan mezheptir. Hz. Musa Kanunları'na sıkı bir şekilde bağlı olan Ortodoks Yahudiler sebt (cumartesi) günü hiçbir iş yapmamakla da diğer mezheplerden ayrılırlar. Tevrat ve Talmut’a ikisine birden inanırlar. Ortodokslara göre Yahudiler, Tevrat’ın kanunlarına uymadıkları için sürgüne gönderilmişlerdir ve eğer Yahudi halkı tevbe eder ve Tevrat’ın bütün kurallarını gözetir, yerine getirmeye gayret ederlerse Mesih gelecek, Yahudiler gerçek evine dönecek ve Süleyman Mabed’i yeniden inşa edilecektir. Yiyecek ve içeceklerdeki dine uygunluk kuralı olan ’KOŞER’ (KAŞER), kuralına sıkı sıkıya uyarlar. Koşer kuralı gereği, et ile sütü bir arada yemezler, et pişen kapta süt, süt pişen kapta et pişirmezler. Ortodoks Yahudilerin büyük çoğunluğu SİYONİST’TİR.
2- REFORMİST YAHUDİLER
Daha çok Avrupa'daki yahudilerce tanınmış bir filozof olan Moses Mendelshon’un (1727-1786) başlattığı Reformist Yahudilik hareketi, musevilikle çağdaş modern anlayışı birleştirmeyi amaçlamıştırReformist Yahudilik 19. y.y. başlarında Alman Yahudiler arasında çıkmıştır.. Yahudilikte reform düşüncesiyle bir kısmı hristiyanlaşmış, bir kısmı da geleneklerini değiştirmiştir.
Yahudilerin reform yaptıkları hususların bazısı şunlardır;
1- Din ile dünya işlerinin birbirinden ayrılması
2- Yahudilik ile Çağdaş Modern anlayışın birleştirilmesi
3- Başka toplumlar ile karışmaya engel Yahudi kültürünün yumuşatılması
4- Kadın-erkek ayırımının kaldırılması
3) MUHAFAZAKÂR YAHUDİLER;
Muhafazakâr Yahudilik 19. y.y.’da Almanya’da Reformist Yahudiliğe bir tepki olarak meydana çıkmıştır. Muhafazakâr Yahudiliğe asıl kimliğini ’Solomon Schatter’ vermiş olup ’Katolik Siyonist İsrail’ teorisini ortaya koymuş ve böylece Muhafazakâr Yahudilik Siyonist bir anlayışa bürünmüştür. Muhafazakâr Yahudiler günümüzde Amerika da Reformist Yahudilikten sonra, İsrail’de ise Ortodoks Yahudilikten sonra ikinci büyük mezheptir. Muhafazakâr Yahudiler ile Reformist Yahudiler arasındaki en büyük fark ibadetlerini İbranice yerine İngilizce yapmalarıdır.
4 YENİDEN YAPILANMACI YAHUDİLER;
Bu mezhep, 102 yaşında ölen Amerikan Yahudi’si Menahem Kaplan tarafından 1983 yılında kurulmuştur. Bu kişi bir Yahudi düşünür ve filozofudur. Bu mezhebe göre, Tevrat Tanrı’nın vahyi değil İsrailoğullarının tarih boyunca oluşturdukları bir eserdir ve Sinagog’da kadın erkek yan yana oturur ve kadınların hahamlığı da kabul edilir.
5) SÂMİRÎLER;
Bu mezheptekiler Yahudi olmakla birlikte, diğer Yahudiler tarafından Yahudi olarak kabul edilmemektedirler. Sâmirîlerin tarihi oldukça eskidir. Sâmirîlerin mabedlerinde sıra ve masa bulunmamaktadır, ibadetlerinde rükû ve secdeye benzeyen hareketler vardır. İbadetlerinden önce de abdeste benzeyen temizlikleri var olup bu temizlikte sırasıyla eller, ağız, burun, yüz, kulaklar ve ayaklar yıkanmaktadır ve bu temizlik yapılırken Tevrat’tan parçalar okunur.
KAYNAK:Osman Cilacı
Seyfullah Kılınç
