Mescid-i Aksa Kapıları

Mescid-i Aksa'nın toplam 15 kapısı vardır. 10 tanesi açık, kalan 5'i ise kapalıdır. "Mescid-i Aksa Kapıları" anahtarları (1967'de İsrail işgal güçleri tarafından el konulan Megaribe Kapısı'nın anahtarları hariç) İslami Vakıflar Müdürlüğü'nün mülkiyetindedir.

 

Ancak işgal güçleri, "Mescid-i Aksa Kapıları" açma ve kapama kontrolünü elinde tutup, namaz kılan Müslümanların girişlerine zaman zaman sınırlamalar koyarak 40-45 yaşın altındaki ziyaretçilerin Mescid-i Aksa'ya girişlerini engellemektedirler.

Ayrıca İsrail işgal güçlerine ait Mescid-i Aksa'nın içinde Kubbetü's Sahra yakınlarında polis merkezi bulunmaktadır.

Açık Kapılar

1. Esbat Kapısı (Eyyûbiler dönemi)

Mescid-i Aksa'nın kuzeydoğu tarafında yer alır. İnşa tarihi 1213'dür. Birden fazla onarım geçirmiştir. 1367 yılında Memluklular döneminde de yenilenip yanına bir minare ilave edildi. Adı "Esbat Kapı Minaresi" koyuldu. Şimdiki bulunan kapının inşa tarihi 1538'de Kanuni Sultan Süleyman dönemine uzanmaktadır. Kemerli bir kapıdır ve 4 metre yüksekliğindedir.

Esbat Kapısı'nın diğer ismi, Hz. Meryem'in doğduğu yer olduğuna inandıkları yerde bulunan Kutsal Hanna Kilisesine yakın olduğu için "Meryem Ana Kapısı" olarak da anılmaktadır.

Cenazeler bu kapıdan çıkarılmakta ve sur dışındaki mezarlıklara defnedilmektedir. Aksâ’ya ambulans ve polis araçlarının girdiği durumlarda, ulaşım buradan sağlanmaktadır. 14 Temmuz 2017’de başlayan “Aksâ Olayları” bu kapıya İsrail tarafından x-Ray cihazlarının yerleştirilme girişimi sonucu patlak vermiştir.

 

2. Hıtta Kapısı (Eyyûbiler / Osmanlı dönemi)

Mescid-i Aksâ’nın kuzey revaklarının bulunduğu taraftadır. Mücahidîn Sokağı’na açılmaktadır. Sâdiyye Mahallesi’nde ikamet edenlerin ve Sâhira Kapısı’ndan Aksâ’ya gelen Müslümanların kullandığı kapıdır.

Bu kapı Bakara süresinin 58. ayetine nispeten ismini verdiler. O kapıdan girenler hatırlasınlar diye. Ayeti kerime şu şekilde;

وَادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّداً وَقُولُواْ حِطَّةٌ نَّغْفِرْ لَكُمْ خَطَايَاكُمْ وَسَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ….

"Kapısından secde ederek girin, burası yurttur deyin, bağışlanma dileyin de suçlarınızı örtelim; iyilikte bulunanların sevabını daha da arttıracağız."

Bu kapı Mescid-i Aksa’nın en eski kapılarındandır. Eyyubiler döneminde 1120 yılında yenilendi. Ayrıca Osmanlı döneminde 1581 yılında restorasyonu yapıldı. 1816 yılında ise Hasan Ağa tarafından tekrar yenilendi.

 

3. Melik Faysal Kapısı (Eyyûbiler dönemi)

Irak Kralı Faysal (1883-1933), Aksâ'nın kapılarından birine adını vermiştir. Mescid-i Aksa’nın kuzeyindedir. “Şerefu’l-Enbiyâ” ve “Îtım” isimleriyle de anılan kapı, Irak Kralı Faysal bin Hüseyin’in 8 Haziran 1933’te Kudüs’ü ziyaretinden sonra, onun ismini almıştır.

Sâdiyye Mahallesi’nde ikamet edenlerin ve Sâhira Kapısı’ndan Aksâ’ya gelen Müslümanların kullandığı kapı, Mücahidîn Sokağı’na açılır.

 

4. Gavânime Kapısı (Memlûkler dönemi)

Mescid-i Aksa’nın kuzeybatı tarafındadır. Hristiyanların Hz. İsa’nın sırtında çarmıhı taşıyarak yürüdüğüne inandıkları Çile Yolu’na açılmaktadır. Sâdiyye Mahallesi’nde ikamet edenlerin ve Sâhira Kapısı’ndan Aksâ’ya gelen Müslümanların kullandığı kapıdır.

Selahaddîn Eyyûbî döneminde şehre yerleşen, Memlûkler döneminde ise Kudüs’ün en önemli yerel odaklarından biri haline gelen Gavânime ailesinin oturduğu mahalleye giriş-çıkış buradan sağlandığından, ismini de onlardan almıştır.

Bu kapının başka isimleri de bulunmaktadır: Babul Halil, Bab Beni Ğanim, Beni Ğanim.

Selahaddin Eyyubi döneminde fetihe gelip o bölgede yaşayan aileden dolayı bu ismi almıştır. Onların dedeleri Ğanim Bin Ali’dir. Mübarek Mescid-i Aksa’nın ilk şeyhlerinden ve imamlarındandır.

Bu kapı 1307 yılında Mescid-i Aksa’nın batı revakı yapılırken Sultan Muhammed Bin Kalavun tarafından yenilendi. İşgalciler tarafından 1998 yılında yakılmaya çalışıldı, zarar gördü daha sonra Vakıflar Daire Başkanlığı tarafından restorasyonu yapıldı.

 

5. Nâzır Kapısı (Memlûkler dönemi)

Mescid-i Aksa’nın batı revakları yönündedir. Memlûkler döneminde 1203 yılında Melik Muazzam İsa tarafından yenilenmiştir. 4,5 metre yüksekliğinde büyük bir kapıdır. Yüksek İslam Meclisi’ne nispeten “Meclis Kapısı” adıyla da anılmıştır, Vadi Caddesi’ne açılır. Şam Kapısı’ndan ve çarşılardan gelen Müslümanların kullandığı kapıdır.

Hemen yakındaki Alâeddin Sokağı’nda Osmanlı zamanında kapının yakınlarında "Ribatu'l El Mansuriyye" olarak adlandırılan ve hapishane olarak inşa edilen bir mekândan dolayı "Hapishane Kapısı" ismi de verilmiştir. 14 Temmuz 2017’deki olaylarda, İsrail yönetimi bu kapıya da X-Ray cihazı yerleştirme girişiminde bulunmuştur.

 

5. Hadîd Kapısı (Memlûkler dönemi)

Mescid-i Aksa’nın batı revaklarında, Meclis ve Kattânîn kapıları arasında bulunmaktadır. 1354 ile 1357 yılları arasında yenilenmiştir. Yapımında demirle bakır karıştırıldığı için hadîd (demir) ismini almıştır.

Memlûkler döneminde, Sultan Kalâvûn adına şehri idare eden Emir Argun’un kurmuş olduğu medresenin yanında yer aldığı için, bazı kaynaklarda ismi “Argun Kapısı” olarak da geçer.

 

7. Kattânîn Kapısı (Memlûkler dönemi)

Mescid-i Aksa’nın en ihtişamlı ve en güzel kapısıdır. Batı yönünde, Pamukçular Çarşısı’na ve Vadi Caddesi’ne açılır. “Kattânîn” (Pamukçular) ismini, bağlandığı bu tarihî çarşıdan alır.

El Halîl Kapısı’ndan Aksâ’ya gelen Müslümanlar, daha çok bu kapıyı kullanırlar. 1336’da Memlûk Sultanı Kalâvûn tarafından inşa ettirilmiştir.

 

8. Mathara Kapısı (Eyyûbiler dönemi)

Mescid-i Aksa’nın batı revaklarında, Kattânîn Kapısı’nın hemen yanındadır. Sultan Adil Ebubekir Eyyubi zamanında yapılmıştır.

Alaadin Busayri tarafından 1267 yılında yenilenmiştir. İç kısmında abdesthane ve lavabolar bulunduğundan bu ismi almıştır.

Kattânîn Çarşısı’nın içinde ve Mathara Kapısı’nın arka tarafından tarihî bir hamam mevcuttur. Kattânîn Çarşısı’na bir çıkışı bulunsa da, bu çıkış şu anda kapalıdır.

 

9. Silsile Kapısı (Eyyûbiler dönemi)

Mescid-i Aksa’nın batı yönünde yer almaktadır. Bitişiğindeki Sekine Kapısı ile birlikte çifte kapı olarak inşa edilmiştir. Günümüzde ise sadece Silsile Kapısı açık bulunmaktadır. Şeref mahallesinde ikamet eden Müslümanlarla El-Halîl Kapısı yönünden eski şehre gelenlerin kullandığı kapıdır.

Hemen yanında bulunan tarihî medreseler, İsrail polisi tarafından karakol olarak kullanılmaktadır. Eyyubiler döneminde 1200 yılında yenilenmiştir. 14 Temmuz 2017 olaylarında İsrail’in X-Ray cihazı yerleştirdiği kapılardan biridir.

 

10. Megaribe Kapısı (Memlûkler dönemi)

Mescid-i Aksa’nın güneybatı köşesine yakın bir noktada bulunmaktadır. Memlûkler döneminde 1313 yılında yenilenmiştir. İsrail işgalinden önce, Mağribli Müslümanların yaşadığı mahallelere açıldığı için bu ismi almıştır.

Hz. Peygamber’in Mirac sırasında bineği Burak’ı buraya bağladığına inanıldığı için, bazı kaynaklarda “Burak Kapısı” olarak da anılır. 1967’de Kudüs’ün İsrail tarafından işgal edilmesinin ardından, Mağribliler Mahallesi yıkılmış, kapı da Müslümanların giriş-çıkışına kapatılmıştır. İsrail askerleri, Aksâ’ya düzenledikleri baskınlar sırasında bu kapıyı kullanmaktadır. Bu nedenle, Filistinlilerle İsrail askerleri arasındaki çatışmaların çoğu da bu noktadan başlamaktadır.

 

Kapalı Kapılar

1. Müzdevec Kapısı - Çiftli Kapı (Emevîler dönemi)

Mescid-i Aksa’nın güney cephesinde, mihrabın altında yer almaktadır. “Nebî Kapısı” olarak da adlandırılan kapı, Mescid-i Aksa’ya gelebilecek tehlikelerden dolayı Salahaddîn Eyyûbî döneminde taşla örülerek kapatılmıştır.

Kapatıldıktan sonra iç koridor kısmı mescidi çevrilmiştir. İsmini Kadim Aksa Mescidi konmuştur.

 

2. Babul Sülâsî - Üçlü Kapı (Fâtımîler dönemi)

Mescid-i Aksa’nın güney cephesinde, Emevi saray kalıntılarına dönük olarak duvarda yan yana üç bitişik kapı şeklindedir. 1034 yılında Fatımî halifesi Ez Zahir Lizazi Dinillah talimatı ile inşa edilmiştir.

Selahaddin Eyyubi Kudüs'ü fethettikten sonra şehri gelecekte herhangi bir saldırıya kışı korumak için bu kapıları kapatmıştır. Günümüzde de kapalı durumdadır.

 

3. Babul Müfred - Tekli Kapı (Fâtımîler dönemi)

Mescid-i Aksa’nın güney cephesinde yer almaktadır. 1034 yılında Fatimi Halifesi Ez Zahir Lizazi Dinillah talimatıyla yenilenmiştir. Silvan Mahallesi’ndeki su pınarına baktığı için “Ayn Kapısı” olarak da adlandırılmıştır.

Bu kapının, Haçlılar döneminde ahır olarak kullanılan Mervan Mescidi ’ne atların giriş-çıkışı için yapıldığı rivayet edilmektedir.

 

4. Tevbe ve Rahmet Kapısı (Emevîler dönemi)

Esbat Kapısı’yla birlikte, Mescid-i Aksa’nın doğu surlarında bulunan iki kapıdan biridir. Batılıların dilinde “Golden Gate” (Altın Kapı) olan kapının İslâm fetihlerinden önce inşa edildiği düşünülmektedir.

Selahaddîn Eyyûbî, Kudüs’ü fethettikten sonra, güvenlik gerekçesiyle kapıyı taşla ördürerek kapattırmıştır. İsmini hemen dışındaki mezarlıktan alan Rahmet kapısının iç kısmında bulunan küçük medresedir.

İmam Gazali’nin Kudüs’te Tevbe ve Rahmet kapısının üstünde kendi zaviyesi bulunmaktadır. Mescid-i Aksa’da ders vermiş. Ayrıca İhyâ-u Ulûmi’d-Dîn adlı ünlü eserini kaleme aldığı yerdir.

5. Babul Cenaiz (Cenaze Kapısı)

Esbat Kapısı’nın hemen yanında yer almaktadır. Cenazelerin bu kapıdan Rahmet Mezarlığı’na götürülmesinden dolayı bu isim verilmiştir. Kapalı olduğundan, günümüzde cenazeler Esbat Kapısı’ndan çıkarılmaktadır.

 

Mescid-i Aksa Kapıları

Kaynak: Mescid-i Aksa Kapıları - Kudüs mihmandarı Mehmet Esmer

Bir önceki dosya Kudüs Surlarındaki Kapılar için;